حقوق کودکان در اسلام

کودکی، یکی از مراحل رشد انسانی است. اهمیت این مرحله تا آنجاست که آموزه‌های قرآنی، به آن توجه و اهتمام خاصی دارد؛ زیرا آینده هر شخصی به دوران کودکی او وابسته است،

* حقوق کودک قبل از تولد

1-انتخاب پدر و مادر شایسته

بر خلاف آنچه رسانه‌های مسموم می‌کوشند تا ازدواج و انتخاب همسر را امری شخصی جلوه دهند، اسلام آن را امری فرا شخصی می‌داند؛ زیرا یکی از حقوق کودک قبل از تولد این است که هر یک از والدینش، در گزینش همسر انتخابی شایسته کرده باشند.

2- حق حیات جنین 
جنین بعد از استقرار در رحم، مانند دیگر انسان‌ها از حق حیات برخوردار است و نباید مورد ظلم قرار بگیرد. شیوع افکاری در فضای جامعه جهانی مانند حقوق مادر، حق تسلط بر بدن و فروش جنین و ... یا مواردی مانند فقر مالی، فرهنگی و مشکلات اجتماعی، بهانه‌ای موجه برای سقط جنین شده و به والدین اجازه داده می‌شود تا برای نگهداری یا سقط جنین تصمیم بگیرند.

سقط جنین از نظر حقوق اسلام، جرم است و عامل به آن، مجرم تلقی می‌شود و برای خاطیان (مادر، پزشک متخصص و... ) دیه و حبس مقرر شده است  تا از این طریق، حق سقط جنین از پدر و مادر به بهانه‌های واهی گرفته ‌شود و هیچ امری جز در خطر بودن سلامت مادر، حق زندگی را از کودک سلب نکند.

۳. نفقه و ارث جنین 
از دیدگاه اسلام جنین بعد از انعقاد نطفه، به عنوان یک انسان شخصیت حقوقی دارد و مانند سایر اعضای خانواده، به او نفقه و ارث تعلق می‌گیرد، صاحب اموال خود می‌باشد و اداره مالی او به عهده ولی او خواهد بود.  با عمل به توصیه‌‌ها و رهنمودهای اسلامی، حق و حقوق مادی و معنوی کودک و والدین در زندگی از بین نخواهد رفت؛ یعنی حق حیات جنین قبل از تولد، بی‌صدا و بی‌گناه و به بهانه‌های واهی از او سلب نمی‌شود یا اموال و دارایی‌اش خرج نمی‌شود تا بعد از تولد، در فقر به زندگی ادامه ندهند.

* حقوق کودک بعد از ولادت 

۱. انتخاب نام نیک 
اولین حق کودک بعد از تولد، انتخاب نامی شایسته توسط والدین است؛ زیرا اسم معرف هویت اوست. انتخاب نام نامناسب، اثر مخربی بر فرزند دارد که گاه تا پایان عمر با او همراه خواهد بود. نام، در دنیا و آخرت همراه انسان خواهد بود. پس باید اسم انتخابی، زیبا و منطبق با شرایط دینی و فرهنگی جامعه باشد تا تأثیرات نیکویی بر کودک بگذارد.

۲. حق تغذیه با شیر مادر 
بهره‌مندی از شیر مادر، یکی دیگر از حقوق کودک است: «وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ:  و مادران باید فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند». رسول‌خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرموده است: «لَيْسَ‏ لِلصَّبِیِّ‏ خَيْرٌ مِنْ لَبَنِ أُمِّه:  برای شیرخوار چیزی بهتر از شیر مادرش نیست». 
اهمیت شیر مادر در دوران شیرخوارگی، به سبب محکم شدن ساختار بدنی کودک و شکل‌گیری ساختار روحی اوست.  محروم کردن کودکان از شیر مادر نه تنها به جسم او آسیب می‌رساند؛ بلکه به روحیه او نیز ضربه می‌زند. مکیدن شیر در آغوش مادر، نیازهای عاطفی کودک را که از هر نیازی مهم‌تر است، تأمین می‌کند.

۳. حق بازی 
فراهم کردن شرایط بازی متناسب با سن او  که به رشد جسمی، روحی، فکری و عاطفی‌اش کمک بسیاری می‌کند. کودکانی که به درستی و به اندازه کافی بازی نکرده‌اند، از رشد ذهنی مناسب بی‌بهر‌ه‌اند. کودکانه سخن‌ گفتن و رفتار ‌کردن، راهکاری کاربردی برای برقراری ارتباط با کودک است. یادگیری به همراه بازی و نشاط، شیرین‌ترین و مؤثرترین روش تربیتی است.

۴. حق تعلیم و تربیت
یکی از حقوق اصلی آدمی، حق تعلیم و تربیت است؛ اما روش تربیتی قرآن در مورد کودک، بر پایه آگاهی‌بخشی و مهربانی استوار است؛ بدین معنا که تعامل و ارتباط با کودک باید از همان ابتدا با محبت همراه باشد. شرط به ثمر رسیدن تلاش خانواده در تربیت صحیح اسلامی، احترام در محیط خانواده و فراهم کردن محیطی آرام، امن و معنوی است. اگر تربیت گفتاری و عملی همراه با محبت به کودک عرضه شود، هیچ‌گاه از ذهن او محو نخواهد شد.

۵. حق مهرورزی و تکریم کودک
والدین باید این نیاز طبیعی را بر ‌اساس تغییر سن و شرایط کودک به خوبی پاسخ دهند. در سیره ائمه اطهار(علیهم السّلام) روش‌های مختلفی مانند بوسیدن برای مهر‌ورزی وجود دارد. نامیدن کودک با الفاظی زیبا و محبت‌آمیز مانند عزیزم و سلام کردن به او، از دیگر روش‌های مهرورزی در سیره معصومین(علیهم السّلام) است. مشاهده چنین برخوردهایی از طرف خانواده تأثیر مستقیمی بر روحیه و آرامش کودک دارد. در خانواده‌هایی که عشق و احترام در میان اعضا به مرور کمرنگ شود، بی‌شک کودکان دچار آسیب عاطفی خواهند شد.

۶. حق کودک یتیم 
کودکان یتیم بیشتر در  معرض آسیب‌های اجتماعی، روحی و جسمی هستند؛ از این رو قرآن درباره رعایت حقوق آنان به صراحت هشدار داده است: «إِنَّ الَّذينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ في‏ بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعيراً:  همانا کسانى که اموال یتیمان را به ظلم مى‌خورند، جز این نیست که آتش در شکم خود فرو مى‌برند و به زودى در آتش فروزان درآیند و حرارت آن را بچشند».

قوانين حقوقي بر گرفته از پيمان حقوقي كودكان در يونيسف :

(ماده 2،بند 2) كودكان مانند والدين خود داراي حقوقي هستند. كشورهاي عضو پيمان جهاني حقوق كودك متعهد شده‌‌اند كه حقوق كودكان را در همه زمينه‌ها رعايت كنند.

(ماده 31،بند1)  استراحت، تفريح، بازي و فعاليت‌هاي خلاق حق هر كودك است.

(ماده 2،بند 2)  وقتي كودكي به دنيا مي‌آيد، والدين كودك بايد براي او شناسنامه بگيرند. هر كودك حق دارد كه نام، مليت و تاريخ تولدش ثبت شود.

(ماده 18،بند 1)  پدر و مادر اولين كساني هستند كه مسئول رشد كامل و پيشرفت كودك ميباشند.

(ماده 27،بندهاي 1و2)  والدين يا ساير سرپرستان كودك بايد در حد توان و امكانات،شرايط زندگي مناسب را براي شكوفايي توانايي‌ها و رشد جسمي، ذهني، رواني، اخلاقي و اجتماعي كودك فراهم آورند.
  
(ماده 5)  حق كودكان است با زندگي در كنار والدين و يا قيم خود، از تكامل توانايي‌هاي خود برخوردار شوند.

(ماده 32،بند1)  پيمان جهاني حقوق كودك از كودكان در برابر كارهاي زيانباري كه مانع آموزش آنان مي‌شود و براي بهداشت و پيشرفت اجتماعي آنها مضر است حمايت مي‌كند.

(ماده 35)  هيچ كس حق آزار و اذيت كودكان را ندارد.كساني كه با كودكان بدرفتاري مي‌كنند و يا آن‌ها را مي‌دزدند، طبق قانون بايد مجازات شوند.

(ماده 29،بند1-ج)  كودكان حق دارند از هويت فرهنگي، زبان و ارزش‌هاي ادبي، هنري و ملي كشور خود مراقبت كنند و آن‌ها را پاس بدارند.

(ماده 24،بند2-ج)  بهداشت و تندرستي حق كودكان است.بايد براي كودكان برنامه‌هاي ايمن سازي و مراقبت‌هاي بهداشتي را گسترش داد.

(ماده 3 بند 3)  همه نهادهايي كه براي كودكان كار مي‌كنند مسئول حفاظت كودكان هستند و بايد در انجام مسئوليت‌هاي خود براي كودكان كوشا باشند.

(ماده 31،بند 2)  مسئولان بايد فضاهاي مناسب و متعددي را براي بازي كودكان درست كنند.اين مكان‌ها بايد به محل زندگي كودكان نزديك باشد.

(ماده 28،بند 1-د)  آموزش حق همه كودكان است.دولت‌ها بايد براي آموزش و پرورش كودكان تلاش كنند و امكانات آموزشي و حرفه‌اي را براي همه كودكان فراهم آورند.

(ماده 40،بند1)  پيماني جهاني حقوق كودك، از پدران و مادران و سرپرستان مي‌خواهد كه در برابر اشتباهات كودكان از روش‌هاي نامناسب تنبيه و سرزنش استفاده نكنند.

(ماده 24،بند 1)  حق كودكان بيمار است كه با درمان و مراقبت‌هاي پزشكي، هر چه زودتر بهبود پيدا كنند. با پيمان جهاني کودک آشنا شويم.  

پيمان جهاني حقوق كودك يك پيمان‌نامه بين‌المللي است كه براي دفاع و حمايت ازحقوق كودكان تهيه شده است. اين پيمان پس از ده سال گفتگو بين كشورهاي عضو سازمان ملل درسال  1989ميلادي تدوين شد و در سال 1990 به مرحله اجرا در آمد. درحال حاضر از 193 كشور جهان, 191 كشور به اين پيمان ملحق شده وخود را ملزم به اجراي آن مفاد نموده‌اند. جمهوري اسلامي ايران در سال 1373به صورت مشروط به پيمان حقوق كودك ملحق شده است. پيمان جهاني كودك داراي يك مقدمه و 54 ماده است كه حقوق كودك رامطرح مي‌سازد و 13ماده آن درباره چگونگي اجراي آن در هر كشور است.